TAO PO:
Ang Ikapitong
Buhay ni Agustin Bulawan
nobela ni Arnold Saño Galicia
PROLOGO – KUWENTONG KUTSERO
“Nasa likod
lang sila ng parola,”
bulong ng kasamang sundalo ni Toshiro. Tinitigan niya ang kasamahan. Tiningnan
niya rin ang mga bihag nila: matatanda, may mga sakit, at karamihan ay mga
paslit pa. May binabalak na malaki ang mga kasamahan niya. At alam niyang ayaw
man ng mga Pilipinong ito, bahagi sila ng plano ng kanilang grupo.
“Hindi tayo maaaring sumugod, Ide.
Nasa Candawid pa si Heneral Mifune. Huwag muna ngayon.”
“Bakero! Ano ka ba,
Toshiro? Hindi mo ba narinig ang sinabi ng tiktik natin? Mas marami sa bilang
natin ang mga Amerikanong nasa loob niyan! Habang tulog pa sila at hindi handa,
dapat, may ginagawa na tayo! Sampung
hagisan lang ng granada sa tuktok at pasukan ng parola, puwede na tayong
sumugod. Bayonetahin na lang natin isa-isa itong mga taong ‘pinapaligpit na sa
atin, wala na tayong problema!”
“Mapaparusahan tayong lahat. Hindi pa nagbababa ng kautusan ang Heneral,” matigas na sabi ni Toshiro.
Nakakunot ang makitid na noong kinuwelyuhan ni Ide si
Toshiro. Sa mga mata ni Ide ay tinitigan ni Toshiro ang repleksyon ng mga
alipato mula sa siga’. Nadama ni Toshiro ang lamig ng gabi nang itinulak siya
ng kasamahan sa matandang puno ng caimito.
“Para ito sa Emperador! Para rin ito sa karangalan ng
bansang Hapon,” pabulong nguni’t nanggagalaiting sinabi ni Ide nang biglang
napuwing ang mga mata niyang parang nagtaka sa nakita.
“Anong?”
“Anong?”
Walang anu-ano’y nakarinig sila ng sigaw ng isang
lalake sa may ‘di-kalayuang mga puno ng kawayan. Nagkatitigan sila at halos
mag-unahan ang mga paa nilang matunton ang pinanggalingan ng ingay. Pero hindi
rin nagpaawat sa pagsabay sa narinig nilang sigaw ang mga kuliglig ng dilim. Sa
bilis ng kanilang pagtakbo, sumasampal ang nakamamanhid na hanging malamig at
sumugat sa gilid ng mga mata nila ang mga dulo ng matatangkad na talahib.
Pagdating nila sa kawayanang limang metro lang ang layo mula sa kanilang kampo, tumambad sa kanila ang tulala at napaupo sa damuhang Pilipino. Basang-basa ng ihi ang pantalon nito at nakatulala. Simbilog ng buwan ng gabi ang mga mata nito sa pagkakadilat. Mabilis ang naging pagsigid sa ilong nila ang naghalong amoy ng alat ng dagat at panghi ng ihi sa hangin.
Pagdating nila sa kawayanang limang metro lang ang layo mula sa kanilang kampo, tumambad sa kanila ang tulala at napaupo sa damuhang Pilipino. Basang-basa ng ihi ang pantalon nito at nakatulala. Simbilog ng buwan ng gabi ang mga mata nito sa pagkakadilat. Mabilis ang naging pagsigid sa ilong nila ang naghalong amoy ng alat ng dagat at panghi ng ihi sa hangin.
“Espiya,” galit na napabulong si Ide. Akmang
huhugutin ang samurai mula sa tagiliran nang pigilan siya ni Toshiro.
“Huminahon ka muna.” Hinawakan ni Toshiro ang kamay
ni Ideng maglalabas ng sandata. Hindi maintindihan ni Ide nguni’t huminahon ang
isip niya sa pagdampi ng kamay ng kasamahan. Nilapitan ni Toshiro ang lalaki at
inalis ang salakot nito sa ulo. Hindi pa rin matinag sa pagkakadilat ang mga
mata nito at halos hindi huminga. Lumapit si Ide sa Pilipino at hinila ang suot
nitong salakot at saka itinapon sa kakawayanan.
"Magsalita ka, espiya. Ano’ng narinig at nakita
mo?!” tanong ni Ide sa lalaki. “Magsalita ka!”
Sinampal ni Ide ang lalaki subali’t hindi ito umimik
ni tumingin sa kanya. Lumapit si Toshiro at pinatabi si Ide.
“Ako na,” bulong ni Toshiro. Lumuhod siya sa harapan
ng nakatulala pa ring Pilipino, bumuntung-hininga at saka nagsalita sa Waray.
“Ano’ng nakita mo, kaibigan?”
Napatingin si Ide sa kasama. Alam niyang nag-aaral
ito ng Waray para makakuha ng impormasyon kung nasaan ang mga Amerikano sa Isla
de Batag. Pero hindi dapat ganito katatas mag-Waray ang kasamahan niya nang
ganoon kabilis na tila ba walang dugong Hapon. Wala ito ni punto ng isang
tiga-Okinawa. Napatingin kay Toshiro ang Pilipino. Sumunod na napatingin ito
kay Ide, nagtataka rin at tila nagtatanong kung pareho sila ng pinagtatakhan.
Napatingin itong muli kay Toshiro at nagsimulang magsalita.
“Sigbin, mano’! Sigbin!”
Biglang umihip sa kanilang tatlo ang malamig na
hangin. Natuyuan ng laway si Ide lalo nang maalala niya ang nakita niyang
repleksyon niya sa mga mata ng kasama: nakabaligtad.
Maya-maya’y
sunud-sunod na mga yapak ang lumapit sa kanilang tatlo. Naghanda ang mga kamay
ng dalawang nagsihawak sa mga samurai sa kanilang mga tagiliran. Nakahinga lang
sila ng maluwag nang malamang si Akirang may bitbit na bayoneta ang paparating.
Naghahalo ang pagbulong at paghangos sa pagbuka ng kanyang bibig.
“Toshiro, Ide, nagpatay na ng ilaw ang kalaban.
Nakaramdam ‘ata.”
*******
Habang naglalakad ang tatlong kasama
ang nahuli nilang espiya sa matalahib na daan, ‘sing-ingay naman ng mga dahon
ng mga puno ng niyog, acacia, at caimito ang mga kuliglig na tila mga lobong
tuloy ang pag-alulong sa ilalim ng nakatitig sa kanilang buwan. Nguni’t puro
maiitim na mga ulap na humihipo sa bilog na liwanag lamang ang nasa
langit at kakaunti ang mga bituin. Papunta sa kuta nilang malapit sa parola, patuloy
pa rin si Ide sa pagtataka sa mga nasaksihan — ang nakabaligtad niyang
repleksyon sa mga mata ni Toshiro, ang matatas nitong pagwa-Waray. Sa isang
bayang madalas na mainit at malamok maski na sa gabi, ngayo’y parang multong na
nagpaparamdam ang hangin sa bawat dampi nito sa kanilang mga balat.
Hawak sa magkabilang braso nina Toshiro at Ide ang
Pilipinong nagtangkang mangtiktik, nanginginig pa rin ang mga tuhod nito habang
naglalakad at nakatingin sa kawalan. Nakasunod naman sa kanilang likod si Akirang
mahigpit na mahigpit ang pagkakahawak sa kanyang bayoneta -- nakikiramdam sa
maaaring maging biglang pagsalakay ng kanilang kaaway sa likod ng mga puno.
Paminsan-minsa’y napapansin ni Ide ang pagsilay ng Pilipino kay Toshiro. Dama
niya ang nginig sa siko nito. Maging siya ay hindi maunawaan ang nararamdamang
panunuyo ng lalamunan.
Sampung hakbang na lang ang layo nila mula sa mga
bihag nilang katutubo ng lupang tinatapakan nila nang biglang makaramdam ng
malamig na pawis na tumutulo sa kanyang noo si Ide. Mula sa gilid ng kanyang
mga mata ay may mabilis na tumakbong tila isang malaking aso. Biglang sumagi sa
isip niya ang mga alamat tungkol sa mga inuyasha ng kanyang bayan na bukod sa
iginagalang ay sanhi rin ng bangungot para sa kanyang mga ninuno. Nguni't bakit
dito pa sa Isla de Batag? Dito pa ba sa isang walang mabangis na lobong bansa
niya paniniwalaan ang mga kuwentong panakot ng kanyang obaasan?
Tiniis niya ang kaba at tinangkang pawiin ang malakas
na dagundong ng kanyang puso sa pamamagitan ng paglunok ng sunud-sunod na laway
mula sa lalamunan niyang natutuyot na. Ilang araw na silang hindi naliligo,
umiinom, o kumakain nang matino ng mga kasamahan niya. Ilang araw na rin niyang
nalalanghap ang anghit, mababahong hininga, at amoy ng araw at damo mula sa
kanyang katawan at sa suot niya at ng mga kasamahan niya. Ang mga bitag nilang
mga Pilipino', bata man o matanda, kundi mag-iyaka'y naghihingalong
nagsisitumbahan na sa mainsektong lupa ng mga kakahuyang kanilang dinaraanan
nang dahil sa init, pagod, gutom, at uhaw.
Hindi man aminin ng kanyang kampo ay natatakot sila
sa makapangyarihang puwersa ng mga Amerikanong malaya na ngayong
nakapagbabantay sa halos lahat ng pantalan at liwasan sa buong Kabisayaan.
Kaya't sa mga kakahuyan sila nagdaan para lang marating ang magiging kampo sana
nilang inokupa na pala ng mga Amerikano. Napamura siya nang una niya itong
mapagtanto kaninang magtatakip-silim. Inabangan kami! Pero hindi pa
rin sila binabalikan ng mensaherong katutubo ni Heneral Mifune. At siya lang
ang inaasahan ng halos lahat ng kanyang mga kasamahan. Hindi naman niya
maasahan si Toshirong tingin niya'y isang lampa. At tulirung-tuliro na siya.
Buhay pa kaya ang heneral? Natatalo
na ba ang puwersang Hapon sa digmaan kung kaya't pahirap na nang pahirap ang
komunikasyon ngayon?
Dito na ba kaming lahat mamamatay?
Matapos nilang marating ang kampo nilang malapit
nguni’t itinatago mula sa parola ng dambuhalang mga puno ang kanilang grupong
nakayuko sa matatangkad na talahib at higanteng ugat ng magkakatabing mga
punungkahoy, hindi na muli pang namalayan ni Ide ang iniisip niyang inuyashang
nagpatindig sa mga balahibo niya mula sa gilid ng nakapalibot sa kanilang
kakahuyan. Napabuntong-hininga siya ng makita nang mapansin si Akirang
nanginginig sa ginaw. Ito ang pinakabata sa kanilang grupo na katulad ng marami
sa kanila’y kinumbinsi lamang ng kanilang mga pamilya na sumabak sa labanan
para sa dangal ng Emperador.
Sa lilim ng mayayabong na mga dahon ng isang matabang
puno ng sampalok ay napaupo siyang magka-ekis ang mga binti upang sana'y
maipahinga ng isip kahit sandali. Nagsisipaghilikan nang magkakasandal ang ilan
sa kanyang mga kasamahan. Ang mga bihag naman nilang patpatin na'y
nakikipagniig na sa mga lamok, hantik at, langaw na pumapalibot sa damuhang
kanilang kinahihigahan at sa kanilang mga sugat-sugat na katawan – hinihintay
na lang ang kanilang kamatayan.
Sa pagtingala niya’y napatulala siya sa nakikitang
larawan -- bilog na bilog ang tila nakapintang buwang dinadaig ang
kaitiman ng langit habang tila mga alagad nito ang malalagong mga dahon ng mga
punong nagbibigay-pugay na nakapalibot dito. Bahagya siyang napapikit. Sa
isip-isip niya, masyado nang malalim ang gabi para umatake pa ang kanilang mga
kalaban. Namamanhid na rin siya sa mga kagat ng lamok nang dahil sa sobrang
pagod. Sariwang-sariwa ang hanging kanyang nalalanghap.
Napuno ng ulap ang paningin ni Ide. Sa gitna ng mga
nagsasayawa't nagliliparang mga abanikong Hapones ay may nagsasayaw na isang
geisha. Sumasabay ang mga palad nitong may bitbit na maliit na payong sa saliw
ng nakaaantok na tugtugin ng shamiseng kanina pa umaalingawngaw sa kanyang
tainga. Makipot ang labi ng babae't nakasuot ng mapang-akit na pulang-pulang
kimonong nagpapakita ng magandang hubog nito. Higit sa lahat, hindi malaman ni
Ide kung iiyak o tatawa ang mga mata nitong naglalawa ng pag-ibig sa kanya.
Mapintog ri't bakat sa damit ng geisha ang matambok nitong puwit at malulusog
na mga dibdib.
Naglakad siya sa mga ulap na
lumapit dito. Hindi niya kilala ang babae subali't sa pagdampi pa lamang ng mga
daliri nito sa kanyang dibdib ay gusto na niya itong sibasibin ng halik. Napuno
ng init ang lalamunan niya.
Inilapit niya ang labi sa pisngi
ng babae. Dumiretso ito sa dila ng geishang tila may sariling buhay na lumabas
mula sa bibig nito. Nakipagpalitan siya rito ng laway. Nang umapaw na ang tamis
na naramdaman niyang dinala ng babae sa kanyang lalamunan, inilayo niya ang
mukha sa babae at tiningnan ang mga mata nito -- na naging dalawang munting
batis ng malapot na dugo!
Unti-unting binuksan ni Ide ang
dalawang talukap ng mga mata. Kahit na sanay na siya sa ganoong mga bangungot
nitong mga nagdaang gabi, bumibilis pa rin ang puso niya habang naghahabol ng
hangin sa tuwing gumigising. Unti-unti niyang pinabagal ang paghinga hanggang
sa mapanatag siyang panaginip lang ang geishang lumuluha ng dugo.
Pinagmasdan niya ang madilim pa ring
paligid. Mabuti't hindi na napahaba ang tulog niya. Kundi'y baka wala nang
makapagbantay sa mga kasamahan niya ngayong halos lahat sila'y tulog. Maging si
Akira ay nakabukakang humihilik na rin.
Napatingin siya sa bandang kaliwa ng
kanyang paningin. Kinabahang muli siya nang makakita ng dalawang mumunting
pulang ilaw mula sa matataas na talahib na malapit lang sa puno ng sampalok na
kinauupuan niya. Bumilis pang lalo ang kaba niya ng makarinig ng karneng
nginunguya at boses na umuungol sa hirap.
Napatayo siya't tahimik na lumapit
sa nakitang mumunting mga ilaw. Halos nakatingkayad siya sa lupa nang hawiin
niyang unti-unti ang mga talahib. Bahagyang lumaki sa kanyang paningin ang
dalawang maliliit at mapupulang apoy hanggang sa maipanalangin niyang bigla na
lang siyang pabalikin sa katatapos lang niyang bangungot. Isa sa mga kasamahan
niya ang nakahandusay sa damuha't dilat ang mga mata habang sinisibasib ang
tiyan nito ng Pilipinong nakasalakot na dinakip nila kani-kanina lamang. Parang
lobong nakaluhod at mahigpit ang hawak sa lupa ang nanggagalaiti sa gutom na
espiya habang pinapangas pa nito ang nakakagat pang balat at laman mula sa
tagiliran ng sundalong Hapones. Kagat-kagat pa nito ang lumuwang bituka ni
Yoichi nang bigla itong mag-angat ng ulo at tumitig sa kanyang nakangiti. Sa
malaasong mga pangil pa ng Pilipino'y may tumutulong dugo ng binatang sundalo.
Namanhid ang mga tuhod niyang
nanginginig nguni't nagawa pa rin niyang dahan-dahang maiurong ang mga paa
habang nakikiramdam sa anumang gagawin ng Pilipino. Nakangiti pa rin ito sa
kanya habang itim na itim ang mga matang dilat na dilat.
Walang anu-anoy gulat ang pumalit sa
ngiti ng Pilipino. Isang basyo ng bala ang tumilapon sa pagitan nilang dalawa.
Tumakbo itong paiwas at patakbo mula sa damuhan hanggang sa maglaho ito sa mas
matatangkad na talahiban at 'di naglao'y sa kakahuyan. Saka lang siya
nahimasmasan sa hintakot na nakita nang maramdamang yumanig ang lupang
kinatatayuan niya. Nabalot ng usok ang malalaking puno at damuhan. Hindi na
niya makita ang bangkay ni Yoichi. Napalingon siya sa mga kasamahan. Tumatakbo
na ang mga itong bitbit ang mga baril na may bayoneta papalapit sa
pinanggalingan ng mga bala ng kanyon, sa parola. Nagsisitakbuhan na rin papunta
sa kakahuyan ang nadadapa-dapa pang mga bihag nilang Pilipino.
Wala pa rin siyang gaanong naririnig
nang makita niyang limang hakbang lang mula sa kinatatayuan niya ay isa pang
kasamahang si Yamato ang nakatayo't hindi halos makalakad tulad niya.
Nanginginig ito habang iwinawasiwas sa isang malaking asong hindi nito mahagip
ang hawak na samurai. Tuluyan siyang nahilo nang maaninag sa malamlam na
liwanag ng buwan ang anino ng patpating sundalong tila hinihigop ng isang
malaking aso. Napagmasdan niya pa ang pagbulagta nito sa damuhan nang dilat at
nakanganga.
Saka lang niyang narinig ang
dagundong ng pinaghalu-halong sigawan ng mga kapwa niya sundalo, bala ng
kanyon, at mga baril nang patakbong naaninag niya si Toshirong papalapit sa
kanya mula sa makapal na usok at dilim. "Ide, Ide! Wala na tayong mga
kasama! Umurong na tayo!"
"Bakero! Tara na sa
parola!" ang tanging naisigaw niya sa kasamahan bago mapadaan sa harapan
niya ang isang tumatakas na batang babaeng bihag nila. Gusgusin ito at naghalo
na ang luha at alikabok sa buong mukha habang umiiyak. Magkahalong gulat at
nginig man ang nararamdaman ng mga kamao niya'y walang pag-aalinlangan niyang
hinugot ang samurai mula sa kinalalagyan nito sa kanyang tagiliran at sinaksak
ang bata sa leeg. Agad itong namatay bago pa sumirit ang maraming dugo sa mukha
niya nang bawiin niya ang sandata sa leeg nito. Nakita niyang napatitig si
Toshiro sa batang humandusay sa lupa. Nagtaka siya kung bakit nagulantang ito
sa nakita. Tiningnan niyang muli ang bata. Lumabas ang malapot na dugo mula sa
mga mata nito.
'Yun lang at saka na lang niya
napansin na kasamang tumatakbong palapit ni Toshiro sa direksyon niya ang isa
pang malaking asong itim na itim. Bigla pa'y sinunggaban siya ni Toshiro at
pinangas ang makapal na balat mula sa kanyang mukha.
"Aaaaargh! Toshiro!
A-ano'ng?!"
Hindi pinansin ni Toshiro ang daing
niya. Sa mga mata nito'y nakabaligtad pa rin ang repleksyon niyang sumisigaw
habang buhat sa leeg ng lumaki't lumakas na kanang kamay ng kasamahan.
Nabitawan na niya ang samurai. Naglalaban ang galit, takot, at alinlangan sa
loob niya habang hindi siya maikilos ni sa mga daliri niya. Mainit ang
naramdaman niyang dugong umagos mula sa kanyang pisngi.
Walang reaksyong napatingin si
Toshiro sa dibdib ni Ide. Nakita niyang nakaumang dito ang mga daliri ng
kaliwang kamay ng kaibigang parang sa buwitre. Itim na itim ang mga mata ni
Toshiro't nakalabas pa ang mahaba't matulis na dilang handang-handang manuklaw.
Sa isang iglap ay sinunggaban siya ng malaking kamay ng kaibigan.
"TSAK!"
May biglang naalala si Ide.
Nasikmuraan siya noon ng isang opisyal na nakaalitan niya habang umiinom ng
sake. Pero ngayo'y walang bahid ng pagkamanhid. Para siyang sinikmuraan ng
milyong ulit ng isang kamaong nagliliyab. Sa kalahating-segundong nasa loob
niya ang kamay ng kaibiga'y bumagal ang oras. Lalo pa nitong ipinaramdam sa
kanya ang mala-impiyernong hapdi. Tila tinutunaw ng kamao ni Toshiro ang bawat
ugat niya. Hinihinang naman nito ang bawat butong nakapalibot sa kanyang puso.
Walang nagawa si Ide kundi ang
mapasigaw. Napatingin na lang siya sa kaibigan nang hugutin ng kaliwang kamay
nitong bigla mula sa dibdib niya ang pusong pumipintig-pintig pa. Umagos sa
tiyan niya ang mainit-init at malaput-lapot niyang dugo. Tumagilid ang mundo.
Mabilis na sumampal sa mukha niya ang hangin. Mabilis ang pag-aagaw ng
alikabok, dilim, at mga dahon ng malalaking puno sa kanyang paningin nang
ihagis siya ni Toshiro sa damuhan. Malakas ang hampas niya sa lupa. Parang
nabali ang lahat ng mga buto niya,. Pero nanatig ang impiyernong sakit sa
dibdib niya. Napausal siya ng panalangin.
Habang dama niya ang ligamgam at
lapot ng dumaranak niyang dugo sa damuhang pinaghagisan sa kanya,
habol-hiningang natitigan pa niya ang malaking asong itim na katabi pa rin ni
Toshiro. Nakamasid sa kanya ang mga mata nitong tila sa maamong kambing nguni't
may nakausling mga pangil ang mahabang nguso. Malalaki ang mga tainga nito't
kung hindi siya nagkakamali'y mas mahahaba ang mga paa nito sa likuran. Kasabay
nang paglabas-masok ng dila mula sa bibig nito, patagilid ang ulo pang
tinitigan siya nito't inamuy-amoy ang kanyang dugo. Bigla itong suminghal sa
kanyang parang isang ahas.
Pero bago pa siya malagutan ng
hininga'y nakita niya si Toshirong dinilaan ang kanyang puso bago kinagat at
pinasirit ang dugo sa mukha niya. Bahagyang ngumiti ang hindi na halos
humihingang si Ide nang makitang lumabas ang mga biloy ni Toshiro. Mahaba ang
ngiti ng kanyang kaibiga't walang 'singlaki at 'singtalas ang mga pangil habang
nginangasab ang puso niya.
NEXT:
UNANG BAHAGI -
IDENTITY - 1
No comments:
Post a Comment